In het kader van opnieuw afstemmen op mijn bronnen 😉 wil ik dit keer stil staan bij Abraham Joshua Heschel.
In mijn vorige blog heb ik laten zien dat Vattimo meer mijn provocatieve of tegendraadse inspirator is. Ik waardeer hem, omdat ik vind dat hij de vinger op plekken legt en een luis in de pels is bij ontwikkelingen in onze samenleving, die mij ook bezorgd maken. Ontwikkelingen waar ik zelfs last van heb. In zijn kritiek herken ik mijn ongemak en in zijn oproep zwakheid zie ik ook een mogelijke oplossing. Op z’n minst voor mezelf! Niet dat ik daarin ben gearriveerd. Het is een richting die ik voor ogen wil houden. Maar tussen Vattimo en mij blijven er ook verschillen bestaan. Een symbiose zal het niet worden. Misschien stelt dit sommige kritische reaguurders gerust. 😉
Abraham Joshua Heschel (1907-1972) lijkt in bepaalde opzichten wel op Vattimo. Hij spreekt ook vanuit een besef dat de westerse mens is afgedreven van het oorspronkelijke. Hij ziet het als zijn taak om de westerse mens weer terug te brengen bij een moment wat aan het denken vooraf gaat. Zoals Vattimo pleit voor een verzwakking van de metafysica die als een onderdrukker de spontane onbevangenheid van mensen geweld aan doet. Misschien wel vanuit eenzelfde profetische motivatie.
Het boek ‘God zoekt de mens’ van Heschel ontdekte ik al in 1991 ergens in zo’n witte boekenmarkt waar ze ook dvd’s en schrijfboekjes verkopen. Ik wist toen nog niet dat het mij op zo’n diep niveau anders naar de werkelijkheid zou laten kijken. Ook in mijn bijbellezen veranderde door dit boek. Hij heeft me geleerd over het onuitsprekelijke, de verwondering, de aanbidding en het besef van God. Een oerervaring die we ook nog eens als mensen met elkaar delen. Soms tot op grote hoogte. Maar in die tijd geloofde ik nog niet zo lang in God en waren de woorden van Heschel totaal nieuw voor me. Dit hoorde ik ook niet bij gelovigen om mij heen.
Ja, hij is er weer. Ik bedoel dit op twee manieren. 1. Ja, ik ben er eindelijk weer met een blog en 2. Gianni Vattimo laat weer van zich horen in begrijpelijk Nederlands. Als zwakgelovige “Vattimo-watcher” wil ik dit hier toch even melden, omdat ik nu eenmaal vind dat zijn manier van denken enorm inspirerend en behulpzaam kan zijn in de conversatie over religie in de publieke ruimte. Dit mag je ook missionair noemen, in de vriendelijke betekenis van het woord.
Vorig jaar was Vattimo ook al in Groningen voor een lezing voor het Lolle Nauta Forum. Dat was een grotendeels politiek verhaal tegen neutralisatie van de Europese politiek, waarbij hij pleitte voor wat meer kleur en minder technocratie in Europa. Helaas kon ik daar niet bij zijn. Maar op deze pagina is alles terug te horen en te lezen.
Vattimo en Europa Deze maand staat in Filosofie Magazine een vrij goed interview met Gianni Vattimo. Goed, omdat het meer de breedte van zijn denken bestrijkt dan zijn optreden in Groningen. In het interview is nog steeds veel nadruk op de Europese politiek, want hij is nu eenmaal filosoof en europarlementariër. Daarnaast zit Europa nog steeds in een turbulente fase en worden deze vragen uit nood geboren. Wanneer Vattimo zich dan ook nog eens communist noemt, is de verbazing groot en lijken de vragen niet meer aan te slepen.
Vattimo tegen geweld In het artikel wordt duidelijk dat Vattimo geen hardcore communist is. Hij pakt het communisme vrij ‘luchtig’ (eclectisch, hermeneutisch) op om het gewelddadige van het kapitalisme te ontmaskeren. En daarmee zitten we volgens mij bij een belangrijk punt in zijn denken. De ontmaskering van het geweld van ideologie, religie en al hetgeen we metafysica noemen. Objectieve waarheid is ook zo’n claim waarmee de overwinnaars blijven heersen over de verliezers. Vattimo kiest nadrukkelijk voor de verliezers en de emancipatie van de zwakkeren in de samenleving.
Vattimo en zijn religieuze inspiratie Op de derde pagina van het interview komen we bij de religieuze inspiratie van Vattimo. En volgens mij is deze openheid nodig om Vattimo goed te kunnen begrijpen. Daarom is het een erg goede vraag, hoe Vattimo zijn oproep tot een seculiere staat (waarin geen absolute waarden meer gelden) kan rijmen met Jezus en het christendom. In de beleving van de interviewer en van velen met haar, past het geloof in Jezus blijkbaar niet met het verdwijnen van absolute waarden. De religieuze drive – die in Filosofie Magazine bij de bespreking van Søren Kierkegaard bijna krampachtig wordt vermeden – komt in het interview met Vattimo ruimschoots aan bod. En wat hij daar zegt lijkt me vrij krachtig voor een zwak denker 😉
Jezus en de secularisatie Het christendom zelf zet een proces van secularisering in gang. God wordt (letterlijk) mens in Jezus en verandert de veritas in charitas. De universele goddelijke waarheid verandert in zorg voor medemensen, met oog voor gebreken en de grilligheid van de menselijke natuur, aldus Gianni Vattimo. Jezus staat bij hem model voor de zwakke aanpak. Met een verwijzing naar René Girard, zegt Vattimo dat Jezus niet de traditionele zondebok als uitweg ziet, maar de liefde. Jezus ondergaat de kruisiging immers vrijwillig. Zo zien mensen hun schuld in omdat ze een onschuldige hebben vermoord en zo breekt Jezus met de offerlogica. Ik besef dat mijn bespreking misschien meer vragen oproept dan antwoorden geeft, maar daarom wil ik ook aanbevelen om het artikel zelf te lezen. Natuurlijk is het lezen van zijn boeken nog beter. In Filosofie Magazine krijg je zo de gelegenheid om Gianni Vattimo goed te lezen en je te laven aan wat er verder voor moois wordt gezegd over het centrale thema “Is liefde een opdracht?” met een inspirerend artikel van Geert Jan Blanken over Søren Kierkegaard.
Nee ik heb geen aandelen! 😉
Het ziet er naar uit dat ik de komende tijd weer wat meer tijd voor mijn blog krijg. Mijn werk bij bij de website van EO/geloven heeft mij wat belemmerd in de ontwikkeling van mijn eigen blog. Om in mijn privétijd wederom veel met blogs bezig te zijn werd me te veel. Nu ik daar ben gestopt, heb ik wat meer ruimte voor mijn eigen blog. En omdat ik ook weer erg veel ideeën heb, komt dit goed uit. Dus hopelijk tot spoedig weer!
Vattimo’s lezing bij het Lolle Nauta Forum in Groningen 2012
Bronnen: Filosofie Magazine mei 2013 jaargang 21 Gianni Vattimo, Het woord is geest geworden, Filosofie van de secularisatie, Agora 2002 En met dank aan Alec Timmerman voor de tip! 🙂
Gianni Vattimo is voor mij al zo’n 10 jaar een inspirerend mens. Als Italiaanse gangmaker van het zwakke denken, heeft hij in Italië onder postmoderne denkers een unieke beweging op gang gebracht en behoorde hij al snel tot de toonaangevende filosofen in de wereld. De vroegere televisiemaker is naast zijn baan als hoogleraar filosofie (Turijn) al langere tijd actief in de Europese politiek. Met als belangrijke bezigheid: luis in de pels van Berlusconi om zijn wangedrag openbaar onder kritiek stellen.
Onder meer vanwege zijn homoseksualiteit had hij in de vorige eeuw al de kerk verlaten en daarmee min of meer ook het geloof. Toen een oude bekende hem veel later aan de telefoon vroeg of hij nog iets met het geloof had, antwoordde hij spontaan: “ja, ik geloof dat ik geloof”. Dit wordt dan de titel van zijn boek waarin hij voor het eerst met een soort geloofsgetuigenis komt.
Ik zal later nog terugkomen op apologetiek en de andere onderwerpen die ik eerder heb besproken. Eerst wil ik weer terug naar een vraag die mij meer dwarszit. Een vraag die misschien wel voorafgaat aan welke apologetiek dan ook. Een vraag die ik ken uit mijn eigen leven en die ik de laatste jaren ook steeds meer om mij heen hoor.
Waar kan ik nog op vertrouwen als ik niet meer durf te vertrouwen? Waar kan ik nog op vertrouwen als het gaat om een hogere werkelijkheid of aardse idealen? Wat is het nu nog waard om (in) te geloven? Waar kan ik mijn geloof aan hechten?
Afgelopen maanden heb ik mij oprecht verbaast over de ontwikkelingen om het christelijke geloof op een rationele manier te verantwoorden. Zo kwam ik tot mijn vorige post over apologetiek.
Deze bezigheden om het christelijk geloof op een redelijke manier te beargumenteren had ik al eerder in mijn leven afgeschreven vanwege de beperkingen van de redelijkheid. Het leven is voor mij immers zoveel meer dan woorden kunnen vatten.
Apologetiek is een vakterm voor de verantwoording of soms ook de verdediging van het christelijke geloof. Vaak gaat het dan over godsbewijzen of godsargumenten. In postmoderne tijden waarin de de rationaliteit in crisis is, lijkt de apologetiek wat naar de achtergrond te verdwijnen. Maar er schijnt nu een kopgroep te zijn met Noord-Amerikaanse- en wat Engelse apologeten. Nederland dreigt op afstand te geraken en kan het niet meer bijbenen. Met name in de meer analytische beta-apologetiek is er een gapend gat. Wat moeten we daar nu van denken?
(Deze bijdrage is in aangepaste vorm met mijn toestemming overgenomen door Goedgelovig. Deze versie en alle reacties zijn hier te vinden)
Ja het is zover! De tegendraadse spiritualiteit is weer in de picture op het protestantse erf. Er verschijnen 2 boeken in één week met de (onder)titel “tegendraads”. Allereerst is daar het boek van Herman Paul en Bart Wallet met de titel Oefenplaatsen en als ondertitel tegendraadse theologen over kerk en ethiek. En vervolgens is daar het boek van Jan Wolsheimer – ook bekend als @eeuwigheid – met de titel Tegen de draad.
De ongemakkelijke tegendraadse spiritualiteit
Dit lijkt me een goede aanleiding om het begrip tegendraadse spiritualiteit eens voor het voetlicht te brengen. Een spiritualiteit die in sommige kringen wat ondergesneeuwd is geraakt en vaak met argusogen wordt gevolgd. In evangelische kringen kan het al snel worden weggezet als ongeestelijk, dwars of liefdeloos en in gereformeerde kringen zijn tegendraadse geluiden niet minder bedreigend voor de gevestigde gereformeerde status quo. Ook in katholieke kring is er een groot risico dat tegendraadsen naar de marge worden verwezen. Dit overkwam de grote theoloog Hans Küng toen Rome hem – na kritiek op de Pauselijke onfeilbaarheid – zijn leerbevoegdheid afnam. De uitschakeling of onschadelijkmaking van tegendraadsen is niet ongebruikelijk in de historie van de gevestigde kerken.
Naar aanleiding van de studiedag “Geloof in de Media” was mij om een bijdrage gevraagd door “Vrijzinnig evangelisch”
Er is daar ook een boeiende discussie op gang gekomen over neutraliteit en de omgang met feiten, betekenis en regulerende overtuigingen. Wees welkom om daar aan deel te nemen.
Later komt het stuk nog hier op mijn blog te staan. Mijn volgende blog zal een vervolg worden op dit stuk en de reacties erop.
Hoe zit het nu met de verhouding theologie en geloofsleven? Dit is een vraag die ik mezelf langere tijd heb gesteld. Ook toen ik theologie studeerde en colleges volgde.
Ik vond het ook altijd erg bijzonder dat het geloof daar veelal tot een rationele zaak werd gemaakt. Voor mij des te vreemder omdat ik zonder geloof heel rationeel heb gedacht of geloof maar nooit op punten uitkwam waar ik nu met geloof op uitkom bij het nadenken over geloof.
En dan kom ik toch weer bij het gesprek rond Rob Bell. Ook in dit gesprek worden zijn vragen acuut gezien als theologische vragen waarop antwoorden moeten komen. “Hij stelt goede vragen…” En als Bell ons niet bij antwoorden brengt dan lijkt hij “gevaarlijk” bezig en schrijven we hem gewoon maar antwoorden toe.
In het gesprek over hemel en hel lijkt me ook de toon van belang. De kerk heeft nogal een geschiedenis als het gaat om hemel en hel.
Hierbij vraag ik mij af of we wel voldoende gevoeligheid hebben ontwikkeld voor het machtsmisbruik die al snel wordt geassocieerd met “heftige” opvattingen uit de christelijke traditie? Zo ook het machtsmisbruik en de “onvrijheid” waarmee mensen – vroeger en nu – onder de duim worden gehouden met de angst voor de hel.
Abraham Joshua Heschel (1907-1972) lijkt in bepaalde opzichten wel op Vattimo. Hij spreekt ook vanuit een besef dat de westerse mens is afgedreven van het oorspronkelijke. Hij ziet het als zijn taak om de westerse mens weer terug te brengen bij een moment wat aan het denken vooraf gaat. Zoals Vattimo pleit voor een verzwakking van de metafysica die als een onderdrukker de spontane onbevangenheid van mensen geweld aan doet. Misschien wel vanuit eenzelfde profetische motivatie.
zwak geloven 